تنها آسیاب آبی  دایر استان یزد ٬ آسیاب آبی گرمسیر تفت 

آسیاب ها

یزدفردا "معرفی جاذبه های فرهنگی استان یزد "علی آبادی :آسياب كه نام ديگر آن "طاحونه" است، در نقاط مختلف جهان به صورتهاي متفاوتي وجود دارد و براي آرد كردن گندم و غلات ديگر جهت تهيه نان و مصارف مختلف از آن استفاده مي‌شد.

آسياب دستي آن در خانه‌هاي قديمي يزد ، با دو سنگ مسطح وجود دارد كه روي هم قرار مي‌گيرند.

دسته‌اي به سنگرويين متّصل است كه با دست چرخانده مي‌شوند و نام اين نوع آسياب، دستاس است كه بدان "آردچي" و "آرچي" نيز مي‌گويند.

آسیاب های آبی

اختراع سه نوع آسياب آبي، نمايانگر دانش و بينش ژرف ايرانيان باستان در كليه علوم از جمله آب شناسي است. نخست آسياب تنوره يا آسياب نورس يا آسياب پره، با محوري عمودي و پره هاي قاشقي، دوم آسياب چرخي كه روميان به آن آسياب ويترويان نام نهادند، با محور افقي كه نام مخترع آن را مهرداد ثبت نموده اند، و سوم آسياب شناور، كه با پره هاي بزرگ پارويي دوران مي كرده است و در رودخانه هاي خراسان، خوزستان و ميانرودان به تعداد زيادي ساخته شده بوده است، و بازمانده آن هنوز در شوشتر خودنمايي مي كند.

دستگاه پالايش آب چغازنبيل (زنگه ويل - شهر زنگه)، نخستين و قديمي ترين دستگاه پالايش آب در جهان است كه برابر با قانون ظروف مرتبط آب گل آلود رودخانه كرخه را به آبي سالم و گوارا تبديل مي نموده است. و آب انبارهاي كويري ايران هم كه خود حديث مفصلي است. و اين چكيده خود اندكي است از دانش آب شناسي ايرانيان كه از دسترس چپاولگران زمانه و چنگ ورزان بيگانه در امان مانده و به ما رسيده. باشد كه ما شايستگي و بايستگي ميراث داري آنان را داشته باشيم. در سال ۱۲۸۹ رودخانه زاينده رود خشكيد. مردم در آن چاهي كندند به قرب سي زرع و آبي به زحمت مي كشيدند براي مشروبات. (تاريخ مسعودي)

آسیاب های آبی در کویر خشک  يزد 

آسياب هاي آبي از جمله آثار تاريخي استان کویری يزد محسوب مي شوند كه معمولا در كنار آبادي ها و بر سر راه قنات ها ساخته شده اند. و با توجه به کمبود آب در این مناطق  یکی از شاهکار های مردم پر تلاش این خطه است .

ساختمان آسیاب های آبی در کویر (استان یزد)

هر آسياب داراي قسمت هاي مختلفي است كه عمده ترين قسمت آن «تنوره» است كه به صورت مخروطي وارونه طراحي مي شد ، به گونه اي كه آب ذخيره شده در آن از روزنه اي كوچك با فشار پره ها ،سنگ آسياب را حركت مي داد.

فضاي اصلي آسياب ها در دل زمين جاي داشته  و بخش نمايان آن شامل نورگيرها و ورودي آسياب است و از ديگر قسمت هاي آسياب مي توان سنگ زيرين و زبرين را نام برد که سنگ زيرين آن بسيار مقاوم تر است

آسیاب های کویر و قديمي ترين آسياب استان يزد

آسياب هاي آبي از جمله جاذبه هاي تاريخي استان یزد  به شمار مي روند كه از ميان آسياب هاي معروف استان مي توان به آسياب هاي:

سنگ سياه ده آباد، بيده، باغستان، گرمسير تفت، دو سنگي محمد آباد ميبد، تفت ،ندوشن و علي آباد اشاره كرد.

قديمي ترين آسياب اين استان ، آسياب آبي اشکذر است که قدمت آن مربوط به دوران ايلخاني است
اين آسياب يکي از 10 آسياب ثبتي استان است که در فهرست آثار ملي کشور به ثبت رسيده و از ويژگي هاي منحصر به فرد آن مي توان به مقرنس کاري فضاي اصلي ، نقوش هندسي در اطراف ديواره ها ، آجر کاري ظريف در محوطه اصلي آسياب و صحن مثمن آن است.

آسياب قديمی اشکذر

اين آسياب از آثار تاريخي مربوط به دوره علينقي خان (پسر محمدتقي خان) در قرن دوازدهم هجري مي باشد و يكي از بزرگترين آسيابهاي ايران به شمار مي آيد كه به خاطر اعتبار تاريخي و ويژگي مهندسي بناي آن، از سوي ميراث فرهنگي استان يزد مرمت و به طرز زيبايي براي بازديد عموم مردم مهيا گشته است.
سنگ اين آسياب با آب قنات همت آباد مي چرخيده است و در عصر آباداني يگانه آسياب منطقه ميبد تا اشكذر بوده است كه ساعتي سي و پنج من شاه (210 كيلوگرم) آرد از زير سنگهاي پرقدرت آن به دست مي آورده اند.
دالان شيبدار راه ورود به صحن اصلي آسياب 56 متر طول و 1/4 متر عرض دارد.
صحن اصلي آسيباب به شكل مثمن (هشت گوش) است كه چهار ضلعش هر كدام 8/4 و چهار ضلع ديگرش هر كدام 75/2 متر است و هر يك از اضلاع كوچك غرفه اي به عمق يك متر است.
در دو ضلع شرقي و غربي دو اطاق با جلو خاني تعبيه شده است و غرفه جنوبي صحن محل دستگاه آسياب يعني دول و آخوره است.
سقف صحن آسياب گنبدي شكل است بدين معني كه بر بالاي غرفه ها گنبدي زده شده است و از كمره گنبدي شكل كثير الاضلاع هشت ضلعي به خود گرفته و به صورت گنبد تازه اي كه در آن هست درگاه براي نور و هوا قرار داده اند ساخته شده است. بالاخره گنبد با كاسه اي كه كثير الاضلاع سي و دو ضلع است خاتمه مي يابد.
مصالح آسياب تماماً از آجر است و تركيب سقف و مقرنس كاري صحن اصلي آن با نقوش هندسي كه در آن ايجاد كرده اند از ابتكارهاي جالب توجه معماري ايراني است.
اين آسياب در شهر اشكذر و در فاصله تقريبي 15 كيلومتري شمال يزد واقع است.

آسیاب های آبی شهر تفت

 شهر تفت به طور کلی از دو بخش تشکیل می‌شود: بخش شمالی و بخش جنوبی که به ترتیب گرمسیر و سردسیر نامیده می‌شوند. از مکان‌های دیدنی تفت می‌توان به مسجد شاه ولی مربوط به عصر صفویه، باغ و خانه بازسازی شده نمیر، آبشار دره گاهان، قلعه قدیمی گرمسیر، آسیاب آبی و قدمگاه اشاره کرد. شهرت تفت به محصول اصلی کشاورزی آن، انار، و کانال‌های آب زیرزمینی آن (قنات) برمی‌گردد.

دکتر محمد ابراهیم باستانی پاریزی، تاریخ شناس معاصر و نویسنده سرشناس تاریخ که اکثر نوشته‌هایش در باره تاریخ کویر ایران است، نام شهر تفت را منسوب به گرمای کویری آن می‌داند. در لغت نامه، واژه «تفت» به معنای سبد میوه نیز آورده شده‌است که با توجه به شرایط اقلیمی این شهر، معنای مناسب‌تری به نظر می‌رسد.در برخی منابع این شهر به دراز شهر معروف است زیرا تمام خانه‌ها و ساختمان‌های آن اطراف یک خیابان طولانی واقع شده‌اند.

شهرستان تفت  یكی از مناطق خوش آب و هوای استان یزد به حساب می آید.تفت شهری نسبتا بزرگ است که با کوه های سنگی در اطراف احاطه شده است. چشم انداز باغ های این شهر به خصوص باغ های انار بسیار دیدنی است.

آسياب آِّبي گرمسير تفت تنها آسیاب  فعال در استان یزد  است که  به عنوان يك جاذبه خاص اكوتوريستي مطرح مي باشد.

شهرستان تفت در استان یزد را  را از لحاظ تعداد آسیابها می توان شهر آسیابهای آبی نامید که تعداد آشیاب های آبی آن به بیش از ۱۸ عدد می رسد وبعضی معتقدند که نشانی است از اینکه تفت ٬ روزگاری صادرکننده آرد به شهرهای همجوار خود بوده است.

از مهمترین آسیابهای آبی تفت می توان به :

بی غم٬ نیر٬ صدری٬ باغ گلابدان٬ نوابی٬ سرده٬ موقوفه گرمسیر٬ شهناز گرمسیر٬ راحت آباد٬ میر سید محمد٬ حاجی زینل٬ مبارکه٬ ملاحیدر٬ امام رضا٬ اسلامیه٬ فخرآباد و آسیاب بادی شواز اشاره نمود.

در حال حاضر تنها آسیاب دایر تفت٬ آسیاب آبی گرمسیر است ، آسياب گرمسير تفت فعال است و به عنوان يک جاذبه خاص اکوتوريستي محسوب مي شود ،که در طول ایام سال بویژه تعطیلات سال نو پذیرای بازدیدکنندگان از این اثر تاریخی است. این آسیاب توسط استاد محمدعلی فلاح تفتی اداره می شود.

تنها آسیای باقی مانده از 17 آسیاب دایر بر روی قنوات 6 گانه اهرستان است و در فاصله 20 کیلومتری جنوب غرب یزد در شهر تفت قرار دارد و آسیابان 75 ساله این آسیاب و پدرانش هم که به این حرفه مشغول بوده اند قدمت آسیاب را بالغ بر 200 سال ذکر نموده اند .
آسیاب حال و هوای خاص خود را دارد و در یک نگاه آدمی را مجذوب خود می سازد . سادگی آسیاب ، صداقت آسیابان ، قناعت و عزت نفس مراجعان و بالاخره شکسته شدن سکوت فضای داخل آسیاب با غرش آب که از تنوره به چرخ پره های آسیاب بر می خورد از جاذبه های آسیاب است .
دیدن این آثار باقیمانده از زندگی فارغ از دغدغه ماشینی ، خالی از لطف نیست .

در سال 89 کار مرمت این آسیاب آغاز و در فروردین ماه 90 با اعتباري بالغ بر 200 ميليون ريال مورد مرمت و بازسازي قرار گرفت.

 مراحل مرمتي اين بنا شامل كف‌سازي و سفيد كاري فضاهاي داخلي، مرمت جوي آب منتهي به آسياب، اجراي ازاره سنگي و كاهگل ديوارها و.... بود.

 مقدمات ثبت اين آسياب در فهرست آثار ملي كشور در حال انجام است.

یزدفردا

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا